Świątynia Zeusa Olimpijskiego, Olimpiejon, była największą spośród wszystkich świątyń starożytnej Grecji. Nietrudno jest to sobie wyobrazić, spoglądając na te kilkanaście kolumn, które przetrwały do dzisiejszych czasów. Jej budowę rozpoczęto w drugiej połowie VI wieku, a ukończono dopiero w pierwszej połowie II wieku n.e. Zatem łatwo policzyć, że powstawała przez blisko 600 lat, ale oczywiście z długimi przerwami.
Początek budowy
Powstała z inicjatywy Pizystratydów. Był to ród rządzący Atenami (z niewielkimi przerwami) w latach 561-510 p.n.e. Byli to tyrani. Ich założycielem był Pizystrat, syn ateńskiego arystokraty Hippokratesa. Przed objęciem rządów prawdopodobnie wcześniej pełnił funkcję polemarcha w Atenach, czyli najwyższego urzędnika.
Był również dobrym wojskowym, co udowodnił w kilku bitwach. Legenda głosi, że aby objąć rządy w Atenach, na obrzeżach miasta sam poranił sobie muły, po czym przybył na agorę. Tam oświadczył, że stan w jakim przybył jest spowodowany spotkaniem, czy raczej napaścią przez jego politycznych przeciwników. Poruszeni, a może bardziej oburzeni tym faktem Ateńczycy, przyznali mu prawo do utworzenia straży przybocznej, tzw. „noszących pałki”. On werbował do tej grupy swoich stronników i to właśnie przy ich pomocy w końcu udało mu się opanować Akropol i finalnie ogłosić się tyranem.
To tak w skrócie początki tyranii dynastii Pizystratydów. Po jego śmierci rządy objęli jego dwaj synowie: Hippiasz i Hipparach. Ten drugi po śmierci swojego brata w 514 roku jeszcze sam przez 4 lata sprawował rządy, kiedy to w 510 roku p.n.e. usunięto w Atenach tyranię.
Niemniej jednak za ich czasów powstało wiele świątyń. Pizystrat w szczególności popierał kult Ateny i Dionizosa. To za jego rządów zostały znacznie rozbudowane słynne Panatenaje, czyli święto ku czci bogini Ateny upamiętniające jej narodziny. Wraz z synami przyczynił się do włączenia kultu Dionizosa do oficjalnego kultu polis. W okresie jego rządów rozpoczęto również budowę słynnej świątyni Ateny Partenos (czyli Atenie Dziewicy) na Akropolu. Wzniósł także świątynię Dionizosa Eleuthereusa oraz świątynię Demeter w Eleusis. Za jego rządów powstał także wodociąg (zakończony monumentalną fontanną), a także została wytyczona nowa Agora oraz wzniesiono ołtarz Dwunastu Bogów. Był także wielkim mecenasem sztuki.
Świątynia
Była to z pewnością najokazalsza budowla, której budowę rozpoczęto za ich rządów, dokładnie w 520 roku p.n.e. Stylobat, czyli górna powierzchnia kamiennej podstawy miała wymiary 41 na 107,5 metra. Na świątynię składały się 104 kolumny, ułożone po bokach w dwóch rzędach po 20, a od frontu i od tyłu po trzy rzędy po 8 kolumn. Kolumny były marmurowe, o wysokości 17 metrów i 2 metrów średnicy. Według pierwszych, oryginalnych planów z czasów Pizystratydów, kolumny zbudowane były w porządku doryckim.
W czasach Antiocha Epifanesa przebudowano je na kolumny w stylu korynckim i takie podziwiać możemy dziś. Przypuszczalnie świątynia cała pokryta była dachem. Po środku, w najważniejszym pomieszczeniu świątyni, zwanym cellą, stały dwa posągi. Pierwszy z nich, posąg Zeusa, był chryzelefantynowaną kopią posągu Zeusa dłuta Fidiasza z Olimpii. Posąg Fidiasza z Olimpii zaliczany jest do Siedmiu Cudów Świata*. Drugi zaś posąg przedstawiał cesarza Hadriana, ale oba niestety zaginęły.
Kontynuacja budowy
Po Pizystratydach, dokończenia budowli podjął się jeden z hellenistycznych dobroczyńców Aten, Seleucid Antioch IV Epifanes. Prace trwały w latach 174-164 p.n.e. Niestety również nie dane mu było jej ukończyć. Porzucił dzieło, które kolejne kilkadziesiąt lat musiało poczekać na dokończenie.
Ukończenie świątyni
Ukończyć ją udało się dopiero rzymskiemu cesarzowi Hadrianowi w 132 roku n.e. Wspominaliśmy już w poprzednich wpisach, że był on wielkim miłośnikiem sztuki i kultury greckiej. W poświęconej świątyni znalazł się nie tylko posąg przedstawiający Zeusa, ale i samego cesarza. Za jego rządów ukończono także inne świątynie. Powstało również nowe forum publiczne z biblioteką po północnej stronie akropolu – tzw. Rzymska Agora i Biblioteka Hadriana, którą również polecamy zwiedzić. Wokół Olimpiejonu zbudował nowe rzymskie miasto – Hadrianopolis.
Za panowania cesarza Hadriana świątynia przeżywała swoją świetność.
Upadek
Niestety, po mniej więcej 100 latach od jej ukończenia, Ateny zostały zaatakowane przez najeźdźców z północy. Był to okres panowania cesarza Waleriana (253-260 rok n.e). Do budowy w pośpiechu nowego muru obronnego użyto wtedy kamieni z sąsiadującą z nim świątynią – czyli świątynią Zeusa. Oczywiście w historii zarówno Aten, Grecji czy też świata, nie był to pierwszy przypadek, kiedy poświęcono budulec ze świątyni na cele obronne – aczkolwiek szkoda 🙂
Ruina
W czasach średniowiecza porzucona Świątynia Zeusa Olimpijskiego ostatecznie zaczęła popadać w ruinę. Zaczęto ją wykorzystywać jako źródło darmowego budulca. Tym samym poprzez systematyczne rozszabrowanie zaczęła znikać z krajobrazu Aten. Do XV wieku zachowało się zaledwie około 20 kolumn. Trzęsienie ziemi, czy też jak niektórzy twierdzą gwałtowna wichura, która miała miejsce w 1852 roku (26 października) spowodowała powalenie kolejnych na ziemię, dlatego obecnie stoi ich tylko 15.
Jest to miejsce, które nie wolno pominąć podczas zwiedzania. Dopiero znalezienie się w bezpośredniej bliskości ze świątynią oddaje jej ogrom, a kupując bilet przyczyniamy się do zachowania tych skarbów starożytności dla kolejnych pokoleń.
Ciekawostka
Pomimo, że na przestrzeni wieków ruina pełniła różne funkcje, to o najciekawszej z nich wspomniał w latach 1805-1806 podróżnik i malarz Edward Dodwell. Mowa o ascetycznych mnichach, których praktyki szukania odosobnienia ze światem materialnym doprowadziły do tego, że postanowili zamieszkać na szycie tych wysokich kolumn.
Ponad sto lat później ponownie o nich wspomniał jeszcze jeden podróżnik, Aleksander Wilbourne Weddell (były konsul amerykański). W magazynie National Geographic w grudniu 1922 roku napisano, że kiedy usiadł na podstawie jednej z kolumn i spojrzał w górę na jej szczyt, usłyszał od siedzącego obok ateńczyka, że ten jeszcze gdy był dzieckiem przychodził tu z prezentami dla ostatniego stylity mieszkającego na tej kolumnie. Darami był chleb i owoce, które wkładał mu do kosza, który ten spuszczał na linie z kolumny, po czym z darami ponownie wciągał go z powrotem na górę.
No cóż, niestety już żaden tam nie mieszka 😉
Ceny
Sezon zimowy 1 listopada – 31 marca
| Rodzaj biletu | Cena |
| Normalny | 6,00 euro |
| Ulgowy | 3,00 euro |
Sezon letni 1 kwietnia – 31 października
| Rodzaj biletu | Cena |
| Normalny | 8,00 euro |
| Ulgowy | 4,00 euro |
Bilety darmowe przysługują:
(wymieniamy najważniejsze)
- dzieci i młodzieży do 25 roku z państw UE na podstawie dowodu lub paszportu
- nauczyciele
- niepełnosprawni (co najmniej 80%) oraz ich opiekunowie
- dziennikarze
Dni darmowych wejść
- 6 marca (Pamięci Meliny Mercouri)
- 18 kwietnia (Międzynarodowy Dzień Zabytów)
- 18 maja (Międzynarodowy Dzień Muzeów)
- ostatni weekend września (Europejskie Dni Dziedzictwa Kulturowego)
- 28 października (święto narodowe)
- pierwsza niedziela miesiąca w sezonie zimowym (1 listopada – 31 marca)
Godziny otwarcia
8:00 – 17:00.
Ostatnie wejście o 16:45.
Miejsce nieczynne:
- 1 stycznia
- 1 maja
- Prawosławna Niedziela Wielkanocna
- 25 oraz 26 grudnia
